Het keurmerk van een goeie schrijver is dat hij van álles literatuur kan maken. Ja, waanzinnige ­koningen en stomende liefdes­affaires en oorlogsavonturen zijn interessant. Zo interessant dat je de fascinatie van de lezer bijna cadeau krijgt. Maar het doodgewone verheffen tot meeslepend drama, tot een schouwtoneel van menselijke komedie, dat kunnen alleen de besten. En die besten zijn niet per se de in alle lijstjes geroemde namen.

Neem de Britse schrijver R.C. (Robert Cedric) Sherriff (1896-1975). Die was decennialang vooral bekend vanwege Journey's end, een toneelstuk over de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Het is claustrofobisch, pakkend, en zette de toon voor zowat alle loopgraafscènes in latere Hollywoodfilms. Maar Sheriffs romans over de alledaagse levens van alledaagse mensen verdwenen tussen de plooien van de geschiedenis. Zelfs Twee weken weg (1931), dat bij verschijnen een bestseller werd, belandde in de vergeetput. Gezin uit Londense voorstad gaat op vakantie naar zee en komt weer thuis, hoe schrijf je daar een in het oog springende blurb op het achterplat voor? Desondanks werd de Nederlandse versie vorige zomer een hit.

Een tweede leven (1936), Sherriffs volgende roman in vertaling, heeft hetzelfde probleem. Hoe verkoop je het doodgewone, voor marketingteams volstrekt oninteressante bestaan van een koppel senioren in suburbia? Niet, blijkbaar. Een domestic novel, alleen geschikt voor vooroorlogse huisvrouwen uit de middenklasse. Tot een uitgever of redacteur het boek begint te lezen, en meegesleept wordt, en vindt dat de eenentwintigste-eeuwer dit ­juweeltje moet (her)ontdekken.

Verzekering

Met veel liefde vertelt Sherriff in Een tweede leven over een kantoorklerk die op zijn achtenvijftigste met pensioen gestuurd wordt. Tom Baldwin verlaat de verzekeringsfirma waar hij eenenveertig jaar wroette, met een goedkope klok als afscheidsgeschenk en ­installeert zich thuis in de fauteuil bij zijn vrouw Edith. Een tweede leven - en wat nu? 'Vrijheid - vrije tijd: dat waren inspirerende woorden, en hij was net een oude kanarie die ondanks het open deurtje van zijn kooi, weggedoken op het andere uiteinde van zijn ­stokje zat.'

Ook voor de timide Edith is de pensionering van haar man een schok. Hij lummelt rond in huis en tuin, pakt het geïllustreerde weekblad dat zij net wou lezen, zit in de favoriete leunstoel waarin zij een middagslaapje wilde doen. Hij verliest het contact met oude vrienden en zeurt over haar aankopen nu de financiën wat strakker zitten. Ze hebben niets om over te praten. Moet er niet méér over­blijven van het leven dan 'leunstoelen, pantoffels en herinneringen'?

Edith besluit haar sombere man bij de hand te nemen, en stelt een wandeling op het platteland voor. Een wandeling die ze in gelukkiger tijden maakten. Maar als ze op de top van de heuvel staan en uitkijken over het eens zo groene dal, zien ze tot hun ontzetting een nieuwbouwwijk verrijzen. Rioolpijpen, bakstenen, en nieuwe wegen, 'een nachtmerrie van perverse vooruitgang'.

Mededogen

Wie niet vooruitgaat, glijdt naar het zwarte gat. Een aardige jonge makelaar toont hen een kijkwoning, 'zo harmonieus en zo crèmekleurig dat meneer Baldwin het onwillekeurig jammer vond dat steenkool niet verkrijgbaar was in crèmekleurige kooltjes'. En dan gebeurt het ondenkbare: waarom zou dit koppel niet het uitgeleefde bestaan in een saaie ­Londense buurt vaarwel zeggen en opnieuw beginnen? Hier is hij dan, de weg die leidt naar 'zonovergoten einders, naar trillende velden vol nieuw opwindend leven'.

Of het hen lukt, dan wel of de Baldwins te angstig, te voorzichtig geworden zijn om zich nog thuis te voelen met een modern slaap­kamerameublement en beige kamerbreed ­tapijt - dat is een kwestie die de lezer in de ban houdt van de eerste tot de laatste pagina. Je moet het maar kunnen, een pageturner schrijven over bijna niets, over mensen die je in andere omstandigheden straal voorbij zou lopen. Maar Sherriff brengt ze tot leven, met een precies en geraffineerd touché, met zachtaardige humor, met mededogen voor hun kleine kantjes.

En terwijl hij dat allemaal klaarspeelt rollen er pareltjes van zinnen uit zijn pen. 'De nieuwe klok tikte met de haastige lichtheid van een mussenhartje' of 'in nevelen gehulde middagen die wegglipten in de duisternis met mistseinen als klein geschut'. Doe uzelf een plezier en ga bij de kachel zitten met dit warme, weemoedige, veel te lang vergeten ­kleinood. Er komen geen stomende liefdes­nachten, geen waanzinnige koningen, geen bommen of granaten aan te pas - en toch zal u ze geen moment missen.

Vertaald door Inge Kok, Atlas Contact, 332 blz., 24,99 € (e-boek 13,99 €). Oorspr. titel: 'The Greengates'.

Verberg tekst

Als oorlogsveteraan die in 1917 zwaar gewond raakte bij de Slag om Passchendaele heeft de Britse schrijver R.C. Sherriff (1896-1975) de wrede mens van nabij leren kennen. Zijn uitgebreide oeuvre draagt daarvan echter nauwelijks de sporen. Sterker: de biotopen die hij schiep, worden overwegend bevolkt door aardige, bescheiden mensen die zijn begaan met elkaar en met de wereld om hen heen. Er glipt weleens een praatjesmaker of een scharrelaar tussendoor, maar ook deze mensen - uitzonderingen op de regel van alledaags fatsoen - blijken uiteindelijk best te pruimen. Alsof hun schepper ervoor huiverde hun duistere trekken te tonen.

Zijn in 1931 verschenen roman The Fortnight in September - vorig jaar in Nederland herdrukt als Twee weken weg - ontleent zijn onweerstaanbare charme aan al die aardige mensen: een gezin uit de Britse middenklasse dat, zoals elk jaar, twee weken doorbrengt in de kustplaats Bognor Regis. Hun vakantie verloopt volgens het vaste stramien: vader, moeder en hun drie kinderen pakken volgens het script van voorgaande jaren hun koffers in. Moeder vraagt zich - voorbarig en zonder enige reden - af of ze de trein wel zullen halen, en of de zon het deze nazomer niet zal laten afweten. Ze installeren zich in een sleets pension met vertrouwde geuren en geluiden. Ze vermaken zich op het strand met schepjes en balspelen. Ze voelen zich vorsten in hun mooie strandhuisje - met balkon. Ze proberen aangenaam gezelschap voor elkaar te zijn. Ze gaan vakantievriendschappen aan.

Vader koestert elk uur dat hem nog scheidt van de terugkeer naar naar het kantoor waar hij straks weer zijn plaats zal moeten innemen. Moeder probeert de indruk te wekken het reuze naar haar zin te hebben, zo ver van huis. De rolpatronen liggen vast. Er worden geen opmerkelijke gedachten uitgewisseld of vergezichten ontvouwd. En toch is Twee weken weg spannend. Wellicht vanwege de onderhuidse melancholie: de lezer voorvoelt wat de familie Stevens nog niet weet, namelijk dat dit haar laatste gezamenlijke vakantie in Bognor is.

Vijf jaar na The Fortnight in September - in 1936 dus - verscheen Sherriffs roman Greengates, die nu in Nederland is verschenen onder de titel Een tweede leven. De twee romans lijken een reeks(je) te vormen: in het eerste deel verzamelt meneer Stevens de moed waarmee hij het kantoorleven weer tot de volgende strandvakantie kan trotseren, in Een tweede leven sluit een andere meneer - Baldwin - zijn werkende leven af, na een vlakke loopbaan van 41 jaar bij een financiële instelling in de City van Londen.

Op dit voorzienbare moment heeft hij zich niet per se verheugd, maar hij ziet er ook niet tegenop. Pas na een sobere afscheidsceremonie, waarbij hem namens het voltallige personeel een fraai klokje wordt aangeboden, gaat hij nadenken over de invulling van de leegte die zich voor hem uitstrekt. Is die leegte bedreigend of toch uitnodigend? Kan hij eindelijk de leuke en verheffende dingen gaan doen die hij zich tot dan toe had moeten ontzeggen? En zo ja, wat zouden die leuke en verheffende dingen dan kunnen zijn?

Al in de trein op weg naar huis valt hij aan stemmingswisselingen ten prooi. Eerst prijst hij zich er gelukkig mee dat hij voortaan een half uur langer (maar ook niet meer) in bed kan blijven liggen. Vervolgens valt zijn oog op een krantenbericht over een depressieve gepensioneerde die zich 'aan een balk in zijn garage' heeft verhangen. Gelukkig leest hij in diezelfde krant dat de Duitse president Paul von Hindenburg zijn 78ste verjaardag heeft gevierd. En zo waren er meer mensen die na een werkzaam leven nog grootse daden hebben verricht. Die gedachte vervult hem met een 'fel, uitdagend geluk'. Bij het verlaten van station Brondesbury Park, waar zijn werkdagen vele jaren zijn begonnen en geëindigd, weet hij hoe zijn late levensmiddag eruit zal zien: hij gaat zijn verdorde stadstuin tot leven wekken, en hij zal een verdienstelijk amateurhistoricus worden.

De vraag is hoe duurzaam dit elixer van gangbare voornemens is. Sherriff leek het antwoord op die vraag ook niet te hebben gekend toen hij ging schrijven. En daarin ligt de suspense van Een tweede leven besloten: de auteur wordt ogenschijnlijk door de plotwendingen - hoe weinig opzienbarend ook - verrast, en hij wordt door zijn personages bij de hand genomen. Het verhaal ontvouwt zichzelf en lijkt zich aan de regie van Sherriff te onttrekken. Soms wordt het verteld vanuit het perspectief van meneer Baldwin (die na vele bladzijden Tom blijkt te heten), soms vanuit het perspectief van zijn vrouw Edith, soms vanuit dat van hun veeleisende huishoudster, Ada, die het slecht kan verdragen dat meneer Baldwin af en toe van háár bezem gebruikmaakt.

Uiteindelijk verschijnt een alwetende verteller ten tonele die de epiloog voor zijn rekening neemt. Als lezer vraag je je af: is dit een noodgreep geweest van Sherriff, of heeft hij zich doelbewust bediend van een methode die na de 19de eeuw om goede redenen in onbruik was geraakt? Het doet er niet toe. Zelfs een overjarige verteltechniek draagt bij aan de charme van de roman.

Het aantrekkelijke van het kinderloze echtpaar Baldwin is dat het geen verwachtingen wekt. Het zijn mensen van middelbare leeftijd die zonder bitterheid, maar ook zonder illusies, in het leven staan. Elke gedachte aan iets groots of meeslepends wordt ogenblikkelijk, ter voorkoming van teleurstellingen, getemperd. De vreugde die zij hoopten te beleven aan uitjes en etentjes wordt (voor meneer Baldwin althans) tenietgedaan door de wetenschap dat er ook uitgaven mee zijn gemoeid.Met hun impulsieve beslissing om in Welden, onder de rook van Londen, een comfortabel nieuwbouwhuis te kopen, betreden Tom en Edith onbekend terrein. Met hen wordt de lezer heen en weer geslingerd tussen vertrouwen in een goede afloop en vrees voor een bange toekomst. Zijn deze oppassende mensen niet te goed van vertrouwen? Rekenen zij zich niet rijk met de verwachte opbrengst van hun rijtjeshuis in Londen? Speelt een zeldzame oprisping van overmoed hun geen parten? Soms lijkt zich een ontknoping af te tekenen à la Willem Elsschot of Publieke werken van Thomas Rosenboom. R.C. Sherriff gunt meneer en mevrouw Baldwin weliswaar het beste, maar hij houdt rekening met het ergste. Tot het eind, als de alwetende verteller onthult wat het tweede leven voor hen in petto had.

★★★★☆

Uit het Engels vertaald door Inge Kok. Atlas Contact; 332 pagina's; € 24,99.

Verberg tekst

Een psychologische roman over meneer Baldwin, die net met pensioen is gegaan. Hij heeft veel plannen maar er komt niets van terecht. Mevrouw Baldwin zit opeens met een man die haar op de vingers kijkt. Ze hebben elkaar weinig meer te zeggen. In een opwelling besluiten ze een huis op het Engelse platteland te kopen. Voortaan zullen ze hun hoop en dromen voor de toekomst projecteren op dit gezamenlijke project. Zal dat genoeg zijn om zin te geven aan de herfst van hun leven? In lichtvoetige, intelligente stijl geschreven. Met name geschikt voor een literaire lezersgroep. R.C. Sherriff (Richmond upon Thames, 1896 - Esher, 1975) was een internationaal bekende Britse schrijver, scenarioschrijver, toneelschrijver en romanschrijver. Zijn werk werd in meer dan vijftien landen uitgegeven. 'Een tweede leven' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1936.